Aktualna do dzisiaj nazwa „Polskie Stronnictwo Ludowe” istnieje odkąd organizacja wprost wysunęła postulaty niepodległościowe w 1903r. Partia w swoim programie głosiła potrzebę równouprawnienia narodowego, politycznego i społecznego Polaków. Ludowcy domagali się także reform – m.in. reformy austriackiego systemu wyborczego.
Pod zaborem rosyjskim i pruskim również zaczęły pojawiać się podobne ugrupowania chłopskie. W Królestwie Polski w 1904r. Powstał Polski Związek Ludowy – ruchy chłopskie na zaborczych terenach niosły kaganek oświaty zniewolonym Polkom i Polakom. Pierwszym organem prasowym skupiającym ruchy chłopskie było pismo „Zaranie” – środowiska wokół niego nazywano „Zaraniarzami”. Późniejszymi organami prasowymi były tytuły: „Przyjaciel Ludu”, „Kurier Lwowski” i „Gazeta Ludowa”. Przez spory wewnętrzne w organizacji Stronnictwo podzieliło się na – PSL Piast (centrowo-prawicowe – Stanisław Mikołajczyk) i PSL Lewicę
Wieloletnim przewodniczącym PSL Piast oraz współzałożycielem samego PSL-u był Wincenty Witos późniejszy trzykrotny premier niepodległej Polski (1920, 1923 i 1926) i jeden z głównych liderów ideologicznych obok J. Piłsudskiego i Romana Dmowskiego.
To właśnie Zaraniarze wraz ze Związkiem Chłopskim oraz Związkiem Ludu Polskiego utworzyli organizację PSL w Królestwie Polskim w 1915r. , zmienione na PSL Wyzwolenie w 1918r. (Tomasz Nocznicki).Ludowcy z zaboru pruskiego przeciwdziałali germanizacji, organizowali się wokół Mazurskiej Partii Ludowej – będącej regionalnym odpowiednikiem partii.
Odzyskanie przez Polskę niepodległości, wprowadzenie postępowych reform na polu społecznym i politycznym były głównymi celami ludowych działaczy – wszystko w myśl hasła: „Ziemia, władza i oświata dla ludu”. Po odzyskaniu niepodległości, chłopi włączyli się w tworzenie nowych struktur państwa. Na początku parlamentaryzmu II RP to oni stanowili najliczniejszą grupę posłów. Przez pierwsze 6 rządów II RP przewijało się 19 ministrów-ludowców. Jednym z najpopularniejszych polityków był Marszałek Sejmu w latach 1922-1928r. Maciej Rataj, który dwa razy ratował nowe państwo od katastrofy ( raz po tragicznej śmierci pierwszego prezydenta II RP – Narutowicza, drygi raz po przewrocie majowym w 1926 r.).
Jaka była rola Ruchu Ludowego podczas „cudu nad Wisłą?”. Podczas bolszewickiej nawałnicy z 1920 r. spośród przedstawicieli najwyższej władzy na polu bitwy został premier Wincenty Witos, który stanął na czele Rządu Obrony Narodowej, który uzyskał poparcie wszystkich sił politycznych. W Odezwie do Braci Włościan na wszystkich ziemiach polskich w dniu 30 lipca 1920 r. pisał:
“Gdyby zaszła taka potrzeba, musimy podjąć walkę na śmierć i życie, bo lepsza nawet śmierć niż życie w kajdanach, lepsza śmierć niż podła niewola. Precz z małodusznością, precz ze zwątpieniem. Ludowi, który jest potęgą, wątpić nie wolno, ani rezygnować nie wolno! Trzeba ratować Ojczyznę, trzeba jej oddać wszystko – majątek, krew i życie, bo ta ofiara stokrotnie się opłaci, gdy uratujemy państwo od niewoli i hańby”.
5 sierpnia w odezwie rządowej zwraca się: “Żołnierze! Na Was patrzy i Wam ufa cała Polska, patrzy cały świat”.
W 1937 r. trwa sanacja, lecz także ideologiczna walka o kształt Polski. Wewnętrzna polityka Józefa Piłsudskiego czyni z chłopów obywateli gorszej kategorii, odczuwają oni skutki wielkiego kryzysu gospodarczego – na wsi trwa nędza, ludowe postulaty są lekceważone. W tej sytuacji chłopi zaczynają bojkotować targi oraz wstrzymują dowóz produktów rolnych do miast. Niezadowolony aparat władzy ucieka się do przemocy, wysyłane są wojskowe oddziały. Do szczególnie drastycznych wydarzeń doszło podczas dwóch fal strajków chłopskich, jakie miały miejsce w latach 1932-1933 i 1936-1937. Trwający w sierpniu 1937r. Nadzwyczajny Kongres Stronnictwa Ludowego pracuje nad nową taktyką walki z sanacją. SL stawia warunek: w razie niespełnienia przez władzę postulatów chłopów zostanie zorganizowany powszechny strajk rolniczy o charakterze politycznym. W akcji strajkowej wzięło udział kilka milionów chłopów narodowości polskiej, białoruskiej i ukraińskiej. Była to największa akcja polityczna w dziejach II Rzeczypospolitej. Wielki Strajk Chłopski w sierpniu 1937 r. okazał się sukcesem organizacyjnym ludowców.